تهویه ، سرمایش و تنظیم رطوبت انبار و سالن نگهداری بذر و دانه

انبار یا سالن نگهداری بذر میوه ، گل ، سبزیجات ، صیفی جات و غیره و انواع تخم ها و دانه ها باید دارای سیستم تهویه مطبوع و سرمایش مناسب و کافی باشد تا بتوان محصول را به مدت طولانی و بدون آسیب دیدن و تا زمان فروش یا کاشت محصول نگهداشت که راه حل آن کنترل شرایطی است که منجر به جوانه نزدن بذر و دانه و غیره شود که مهمترین عوامل جلوگیری از جوانه زدن و رویش محصول در انبار عبارتند از ثابت نگه داشتن رطوبت و دمای سالن در حد استاندارد و نیز کنترل میزان تابش نور به داخل آن. یکی دیگر از اهداف مهم چنین نگهداشتی این است که محصول از گزند آفات ، حشرات و بیماری ها در امان باشد.

عامل یکی از بزرگترین خرابی ها و دور ریزهای انواع بذر ، دانه و تخم ذخیره و نگهداری نامساعد آن از زمان برداشت محصول تا استفاده از آن است. این مقدار دور ریز بسیار بیشتر از دور ریزی است که در زمین اتفاق می افتد (موقع برداشت محصول) و شرایط نگهداری مساعد بیشترین دغدغه را برای کشاورزان ایجاد می کند. راه حل نگهداری سالم و طولانی مدت انواع بذر ، دانه های خوراکی ، گیاهی ، روغنی (برای مثال بذر کنجد ، تخم کدو ، شاه دانه ، آفتاب گردان ، زیره ، سیاه دانه ، کتان ، بادام زمینی ، سویا ، کلزا) و تخم سبزیجات ، صیفی جات ، میوه ها ، حبوبات ، مرکبات و کلیه محصولات کشاورزی ، زراعی ، باغی و غیره این است که رطوبت نسبی ، دما و گردش مناسب هوا را در سالن های نگهداری محصول ایجاد کنیم. رسیدن به این امر مهم مستلزم استفاده از سیستم تهویه مطبوع مناسب با قابلیت نگهداشت سطح رطوبت نسبی و دمای هوای داخل سالن نگهداری بذر و دانه و غیره در حد استاندارد و نیز گردش مناسب هوا در آن است.

نکات اصلی و عمومی برای نگهداری صحیح و طولانی مدت انواع دانه ، تخم و بذر :

1 . سالن یا انبار محل نگهداری باید خشک و خنک باشد و سیستم تهویه مطبوع و سرمایش آن به شکل مطلوب طراحی شده باشد.

2 . قبل از انتقال بذر و دانه های میوه ، سبزیجات ، گل ها ، گیاهان دارویی ، حبوبات ، درخت ها و غیره به انبار باید این محصولات به درستی خشک شوند و میزان رطوبت درون دانه ها و بذرها در حد استاندارد باشد. معمولا این میزان به نوع دانه یا بذر مربوط بوده و مقادیر آن باید از جداول استاندارد استخراج گردد ولی به طور کلی باید بین 4 تا 13 درصد باشد. اگر میزان رطوبت موجود درون بذرها و دانه و غیره بیش از حد باشد (به اندازه کافی خشک نشده باشد) با سرعت زیادی فاسد می شود و شاهد رشد قارچ ها (از جمله قارچ آسپرژیلوس و پنی سیلیوم) و کپک ها خواهیم بود. این قارچ ها مواد سمی تولید می کنند که موجب نابودی سلول های بذر و دانه می شود.

3 . حتی الامکان فقط بذرها و دانه های با کیفیت ذخیره سازی شوند و کلیه عملیات پاکسازی و بسته بندی مناسب و غیره بر روی آن اعمال گردد. بهترین حالت نگهداری این است که دانه ها و بذرها را درون کیسه ها و به روش وکیوم بسته بندی کرد و سپس بسته ها را در دما و رطوبت استاندارد نگهداری نمود.

4 . اصول نگهداری محصول در برابر آفات به طور کامل رعایت گردد.

5 . کلیه اصول مربوط به رعایت بهداشت در سالن های نگهداری به طور دقیق اعمال شود.

6 . فاصله مناسب بین قفسه های انباشت محصول و دیواره ها و سقف در نظر گرفته شود تا هوا بتواند به خوبی گردش کند و نیز ارتفاع محصولات انباشته شده بر روی یکدیگر نباید بیشتر از 3 متر باشد چونکه باعث آسیب دیدن دانه های زیرین بر اثر نیروی وزن می شود.

با شرایط تهویه مناسب تا چه مدت زمانی می توان محصول را نگهداری کرد؟

با ذخیره سازی انواع بذر و تخم و دانه در انبار و به شکل صحیح می توان در شرایط خاص تا 10 سال (و بیشتر) هم محصول را به شکل سالم نگهداری کرد. مناسب و در حد استاندارد نبودن دما یا رطوبت نسبی هوای داخل انبار یا سالن و نیز بالا بودن رطوبت داخل دانه ها و بذرها (خشک نبودن به حد کافی) مهمترین عامل فاسدشدن زودرس هستند که با خشک نمودن صحیح و نیز طراحی یک سیستم تهویه سرمایشی و گرمایشی مناسب برای انبار یا سالن نگهداری بذر و دانه می توان به مدت طولانی از سالم ماندن محصول مطمئن شد.

اگر بذر و تخم و دانه مورد نظر در ظروف و بسته بندی های ضد رطوبت (مقاوم در برابر نفوذ رطوبت هوا به درون آن) قرار نگیرد ، رطوبت نسبی هوای انبار (بخار آب موجود در هوا) می تواند منجر به افزایش رطوبت درون دانه ها و بذرها شود. برای مثال وقتی که رطوبت نسبی هوا 15% باشد می توان رطوبت درون بذر که خشک شده است را تا 6% و در مدتی بسیار طولانی ثابت نگه داشت ولی اگر برای مثال رطوبت نسبی هوای سالن نگهداری بذر و دانه در حدود 90% باشد نهایتا رطوبت درون دانه ها و بذرها را می توان تا 19% کاهش داد. یعنی اگر بذر مورد نظر قبل از منتقل شدن به انبار رطوبت 8% داشته باشد و بعد از انتقال به انبار تحت شرایط رطوبت نسبی هوای 90 درصدی قرار بگیرد ، رطوبت داخل دانه ها تا 19% افزایش پیدا می کند و منجر به زوال زودرس آن می شود. بنابرین رطوبت داخل تخم ها ، بذر و دانه ها و غیره همگی وابسته به رطوبت نسبی هوا است. از طرفی دمای هوا نیز تعیین کننده میزان رطوبتی است که (میزان بخار آبی است که) هوا می تواند در خود نگه دارد. بنابرین یکی از اصولی ترین راه ها برای کاهش رطوبت داخل دانه ها و بذرها این است که آنها را در معرض هوای با رطوبت پایین قرار دهیم تا رطوبت درون دانه ها به هوا منتقل گردد که بسیاری از دستگاه های خشک کن مدرن نیز بر همین اساس ساخته می شوند.

میزان دما و رطوبت هوای سالن یا انبار نگهداری بذر و دانه و تخم چقدر باید باشد؟

میزان دما و رطوبت هوا به نوع محصولی که در سالن نگهداری می شود بستگی دارد که از جداول استاندارد نگهداری انواع بذر و دانه و غیره باید استخراج شود. به جز این جداول استاندارد یک فرمول سرانگشتی و حدودی در این خصوص وجود دارد که برای بیشتر بذرها ، دانه ها و تخم ها صدق می کند که موسوم به قانون 100 است. قانون 100 به ما می گوید که حاصل جمع رطوبت نسبی و دمای هوای داخل انبار یا سالن بر حسب درجه فارنهایت باید 100 شود. برای مثال وقتی رطوبت نسبی هوای داخل سالن در حد 50% باشد بهتر است که دمای داخل سالن 50 درجه فارنهایت باشد و به همین ترتیب اگر رطوبت 60% نگهداشته شده است بهتر است که دما 40 درجه فارنهایت باشد. به طور کلی برای نگهداری کوتاه مدت تا میان مدت اغلب محصولات داشتن رطوبت نسبی کمتر از 60% و دمای کمتر از 60 درجه فارنهایت (15 درجه سانتی گراد) توصیه می شود که هر چه بخواهیم این مدت زمان نگهداری را بیشتر کنیم باید مقدار این دو فاکتور را کاهش دهیم. برای نگهداری بلند مدت باید سیستم تهویه و سرمایش انبار یا همان سردخانه بتواند دما را در 18- درجه سانتی گراد و با رطوبت نسبی 30 تا 50 درصد ثابت نگه دارد.

منابع :

National Center for Genetic Resources Preservation (NCGRP) – Protocols for seed storage at NCGRP

Seed Storage and its affects on Quality , Viability and Germination – Victory Seed Company

بنابرین 3 فاکتور اصلی که ماندگاری بذر ، دانه ها و تخم ها را تضمین می کند عبارتند از :

1 . دمای هوای درون سالن یا انبار

2 . رطوبت نسبی هوای درون سالن یا انبار

3 . رطوبت داخل دانه ها و بذرها در طول مدت نگهداری

مناسب ترین دستگاه ها برای تهویه ، سرمایش و تنظیم رطوبت انبار و سالن نگهداری بذر و دانه

برای تهویه مطبوع و مناسب هوای انبار و سالن های نگهداری و ذخیره بذر و دانه و تخم انواع میوه ها ، صیفی جات ، سبزیجات ، حبوبات ، مرکبات ، گل ها ، انواع دانه های خوراکی و روغنی (مانند دانه کنجد ، سیاه دانه ، کلزا ، کتان ، تخم آفتاب گردان ، زیره ، شاه دانه ، سویا ، دانه بادام زمینی ، تخم کدو) و به طور کلی تمامی محصولات باغی ، زراعی و کشاورزی و سرمایش و تنظیم دقیق دما و رطوبت سالن ها و انبارها یکی از 2 دستگاه یا سیستم زیر پیشنهاد می شود :

1 . سیستم چیلر و هواساز

هواساز تنها دستگاهی است که می تواند عمل تهویه هوای یک سالن یا انبار را به بهترین شکل انجام دهد. یعنی اینکه هم هوای تازه و فیلتر شده وارد سالن یا انبار مورد نظر کند و هم با دقتی مثال زدنی می تواند دما و میزان رطوبت هوا را تحت کنترل درآورد. هواساز در واقع یک باکس بزرگ فلزی است که تجهیزات فیلتراسیون ، فن دمنده هوا و نیز تجهیزات تنظیم کننده دما و رطوبت را در دل خود جای می دهد. حال سوالی که مطرح می شود این است که چیلر در این سیستم چه نقشی ایفا می کند؟ چیلر یک دستگاه آب سرد کن بزرگ است و آبی که در چیلر سرد می شود را به کویل مارپیچ هواساز ارسال می کنند تا دمای هوا با برخورد با کویل سرد ، کاهش یابد. بنابرین هواساز که به تنهایی قادر به ایجاد برودت (سرمایش) نیست باید به چیلر متصل شود. چیلر دارای تجهیزاتی مثل کمپرسور و … است و توسط مبرد (گاز فرئون) باعث کاهش دمای آب می شود. در شکل زیر به طور بسیار ساده و قابل فهم اجزای اصلی هواساز نشان داده شده که یک بخش از هوای ورودی به هواساز در واقع هوایی است که از هوای خروجی انبار یا سالن به هواساز برگشت داده شده و با هوای تازه مخلوط می شود و در اولین مرحله با برخورد با چند لایه فیلتر آلومینیومی و کیسه ای و … ابتدا پاکسازی شده و سپس با برخورد به کویل آب سرد ضمن خنک شدن ، رطوبت هوا نیز بر روی کویل آب سرد به صورت مایع تقطیر شده و در سینی زیر کویل جمع و از آنجا تخلیه یا زهکشی (درین Drain) می شود. فن نیز نقش سرعت دادن به هوا را بر عهده دارد.

در تصویر زیر نیز سیستم سرمایش کویل آب سرد بین چیلر و هواساز نشان داده شده که همانطور که توضیح دادیم هوایی که از ساختمان یا سوله مورد نظر بر می گردد (هوای اگزاست یا همان خروجی که بخشی از آن را به خاطر صرفه جویی در مصرف انرژی می توان مجددا وارد هواساز کرد) با هوای گرم ورودی (هوای تازه که از بیرون می خواهیم وارد سالن کنیم) مخلوط شده و پس از تهویه ، سرمایش و تنظیم رطوبت به سمت انبار یا سالن نگهداری بذر و دانه و غیره ارسال می شود تا از طریق کانال ها در همه جای سالن توزیع شود.

برای شناخت بهتر ساختار دستگاه هواساز و آشنایی بیشتر با ویژگی های آن این مقاله ⇐ هواساز را مطالعه بفرمایید. همچنین برای شناخت انواع چیلرها و مقایسه کلی آنها با هم می توانید این مقاله ⇐ چیلر را مطالعه کنید.

2 . دستگاه روفتاپ پکیج (یا همان پکیج یونیت)

در سیستم قبلی دیدیم که چطور آب در چیلر سرد شده و به هواساز فرستاده می شود. وجود آب می تواند دو عیب مهم در سیستم ایجاد کند. اول اینکه برای جلوگیری از یخ زدن آب در لوله ها (وقتی که دمای هوای بیرون زیر صفر است) باید ضد یخ به آب اضافه کنیم که هر چه ضد یخ بیشتر باشد راندمان سرمایش سیستم کم می شود و دوم اینکه وقتی آب را توسط مبرد (گاز فرئون) سرد می کنیم و آب سرد را مجددا برای استفاده در هواساز برای کاهش دمای هوا به کار می بریم یک مرحله اتلاف حرارتی بیشتر خواهیم داشت. کار اصولی و بهتر این است که در چنین کاربردهایی که برای تهویه ، سرمایش و تنظیم رطوبت هوای داخل سالن یا انبار نگهداری بذر و دانه استفاده می شود این آب سرد را حذف کنیم و قطعات و تجهیزات چیلر و هواساز را در یک دستگاه جاسازی کنیم و با این کار دیگر نیازی نیست تا آب در چیلر سرد شود و به جای آن ، مبرد را می توان مستقیم به کویل هواساز فرستاد تا دمای کویل را کاهش دهد و هوا با برخورد با کویل سرد (که این بار به جای آب سرد در آن مبرد جاری است) خنک شود. با این کار ضمن صرفه جویی بیشتر در مصرف انرژی ، قیمت دستگاه روفتاپ پکیج (یا همان پکیج یونیت) نسبت به حاصل جمع قیمت های چیلر و هواساز کمتر هم می شود. اگر در شکل زیر دقت کنید به جای کویل آب سرد یک اواپراتور DX می بینید که در واقع کویلی است که مبرد در آن جاری می شود.

برای شناخت بهتر ساختار ، اجزا و طرز کار دستگاه روفتاپ پکیج پیشنهاد می کنیم که این مقاله ⇐ روفتاپ پکیج را مطالعه بفرمایید.

در تصویر زیر نمایی از داخل کارخانه شرکت ما (شرکت ماخ تولید کننده انواع چیلر ، هواساز ، روفتاپ پکیج و …) را مشاهده می کنید که دستگاه ها در حال تولید هستند.

تهویه مطبوع ماخ طراح و سازنده انواع دستگاه های تهویه سرمایشی و گرمایشی برای کاربردهای صنعتی و ساختمانی است. کلیه محصولات شرکت ما (اعم از چیلر ، هواساز ، روفتاپ پکیج ، زنت ، ایرواشر و …) به طور اختصاصی و بر اساس نیازهای هر پروژه به طور خاص طراحی و تولید شده و با کمترین قیمت عرضه می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره در خصوص انتخاب یک سیستم تهویه مناسب برای پروژه خود و نیز استعلام مشخصات فنی و قیمت محصولات با مهندسان ما تماس بگیرید.

مهندس احمدی : ۰۹۱۹۴۴۲۷۴۷۰ – ۰۹۱۲۷۶۷۵۱۱۷

مهندس خورانی : ۰۹۱۹۱۶۳۹۳۶۳

اطلاع از لیست قیمت انواع چیلرها در این صفحه ⇐ قیمت چیلر

مطالعه بیشتر درباره شرایط نگهداری و تنظیم دما و رطوبت سالن های نگهداری غلات (گندم ، برنج و …) در این مقاله ⇐ تنظیم دما و رطوبت سالن نگهداری غلات